به گزارش مشرق، تلویزیون یکی از مهم‌ترین ابزارهای جوامع مدرن است و سریال­های تلویزیونی یکی از بهترین ابزارهای انتقال ارزش­‌ها در زندگی اجتماعی به حساب می‌آیند. در دهه جدیدی که در حال پشت سر گذاشتن‌اش هستیم تعداد مخاطبان سینما با کاهشی محسوس نسبت به گذشته همراه است و در عوض مخاطب به پلتفرم‌های داخلی و خارجی روی آورده است.از طرف دیگر آن‌چه که در پلتفرم‌ها از اهمیت برخوردار است سریال‌های متنوع و متفاوت آن است. هر چند تلویزیون و پلتفرم‌های ایرانی، آن‌چنان که باید در به‌کارگیری تمهیدات تنوع‌بخش موفق عمل نکرده‌اند، اما به هر روی امروزه سریال‌های ایرانی مخاطب بیشتری نسبت به فیلم‌های ایرانی دارند. سریال‌ ایرانی تقریبا قدمتی به اندازه فیلم ایرانی دارد و سریال‌های ماندگار معمولا درام‌هایی بوده‌اند که توانسته‌اند به زبان روز سخن بگویند.

سریال‌ها براساس گونه‌های مختلف پلیسی، کمدی، تاریخی، درام و سریال های نمایش خانگی و بدون رتبه بندی مرتب شده‌اند.

سریال های پلیسی ایرانی

۱- سریال خواب و بیدار

• کارگردان: مهدی فخیم زاده
• نویسنده: مهدی فخیم زاده
• بازیگران: رویا نونهالی، مهدی فخیم زاده، دانیال حکیمی و محمد صادقی
• تاریخ پخش: ۱۳۸۱

خواب و بیدار را شاید بتوان موفق‌ترین سریال پلیسی تاریخ تلویزیون ایران بعد از انقلاب اسلامی دانست. بدیهی است که این ادعا با درنظرگرفتن مقیاس‌های ژانر پلیسی در ایران قابل گفتن است نه استانداردهای جهانی. در این سریال، داستان یک تیم پلیسی کار کشته و ویژه در مقابل یک زن خلافکار حرفه‌ای روایت می‌شود. این اثر به علت کشمکش‌های واقعی و قابل لمس بین ناتاشا و نیروهای زبده پلیس مورد استقبال اکثر مردم و مخاطبان قرار گرفت.

فخیم زاده با زیرکی خاص خودش ناتاشا را در محور داستان قرار داده و با خلق شخصیتی مرموز، قوی، خبیث، متکی به نفس، غیر قابل پیش‌بینی، مصمم، کینه جو، باهوش، جدی و خشن، سرد، تند و تیز، شرور و حرفه‌ای، حریف قدری را برای نشان دادن قدرت نیروهای انتظامی به تصویر کشید.

۲- سریال پلیس جوان

• کارگردان: سیروس مقدم
• نویسنده: فریبرز کامکاری، سیروس مقدم
• بازیگران: شهاب حسینی، داریوش ارجمند، مریلا زارعی و فرهاد اصلانی
• تاریخ پخش: ۱۳۸۰

پلیس جوان زمانی روی آنتن تلویزیون رفت که پس از چند سال خالی بودن جدول پخش تلویزیون از از سریال‌های پلیسی، رفته رفته بازار ساخت این‌گونه آثار مجددا داغ شد و سیروس مقدم یکی از آغازگران این شروع دوباره بود. سریال روایت همزمان چند قصه بود اما حضور شهاب حسینی به‌عنوان یک افسر پلیس جوان آن را در زمره کارهای قابل تأمل پلیسی تلویزیون قرار داد. داستان این سریال درباره یونس پلیس جوانی بود که پدرش در مقام قاضی دادگستری سال‌ها پیش به شکل مشکوکی به قتل رسیده بود و او به توصیه‌های مادرش برای کشف راز قتل پدر وارد دانشکده پلیس شده بود.

پلیس جوان توانست با بهره‌گیری صحیح از عناصر درام‌های پلیسی معمایی، ابتدا به پیرنگ معماگونه خود شکل درستی بدهد و بعد روابط عشقی را در مناسبات قدرت میان پروتاگونیست و آنتاگونیست بیافریند. سریال از بازیگرهای خوبی هم بهره گرفت و شخصیت‌هایی را شاهد بودیم که هر کدام انگیزه‌های مشخص و قابل توجیهی داشتند. در این بین تنها نقص سریال را می‌توان به رابطه میان نیلوفر و پدرش وارد دانست.

۳- سریال حس سوم

• کارگردان: مهدی فخیم زاده
• نویسنده: مهدی فخیم زاده
• بازیگران: مهدی فخیم زاده، نسرین مقانلو، لیلا برخورداری و کامران تفتی
• تاریخ پخش: ۱۳۸۵

مهدی فخیم‌زاده حدود سه سال بعد از «خواب و بیدار» تصمیم به ساخت سریال پلیسی دیگری گرفت؛ مجموعه‌ای که خیلی‌ها در ابتدای پخش‌اش فکر می‌کردند می‌تواند خاطره خوب «خواب و بیدار» را برای‌شان زنده کند. اما «حس سوم» ساخته جدید فخیم‌زاده هم به لحاظ قصه و هم ساختار فاصله زیادی با اولین اثر ساخته شده این کارگردان در ژانر پلیسی داشت.

«حس سوم» روایت قصه فانتزی یک زن با حس بویای خاص (با بازی نسرین مقانلو) شاید برای مخاطب عادی تلویزیون جذاب می‌آمد، اما روایت این اثر هیچ وقت نتوانست طرفداران جدی ژانر پلیسی را راضی نگه دارد. اشکال اصلی سریال، معلق بودن میان ترسیم یک فضای رئالیستی و فانتزی بود که کارگردان را به فراخور آن در خلق موقعیت‌های پیچیده محدود می‌کرد. بااین‌حال کلیت سریال پیشنهاد جدیدی در زمینه ساخت سریال‌های پلیسی با مایه‌های کمدی بود. فخیم‌زاده در سال‌های بعد نیز چند اثر در ژانر پلیسی ساخت «بی‌صدا فریادکن» و «ساختمان ۸۵» از جمله این آثار بودند که به جرأت می‌توان گفت هیچ‌کدام نتوانستند موفقیت اولین کار این کارگردان در این زمینه را تکرار کنند.

۴- سریال هوش سیاه

• کارگردان: مسعود آب پرور
• نویسنده: آرش قادری
• بازیگران: حسین یاری، کیکاووس یاکیده و ارسلان قاسمی
• تاریخ پخش: ۱۳۸۹

«هوش سیاه» با فیلم‌نامه‌ای از آرش قادری به جرائم رایانه‌ای می‌پرداخـت. موضوعی که تا قبل از آن کسی به سراغ‌اش نرفته بود و در آن سال با هرچه بیشتر پررنگ شدن نقش فضای مجازی در زندگی روزمره افراد، مورد توجه قرار گرفت. نقش اصلی پلیس این سریال به حسین یاری سپرده شده بود و کیکاووس یاکیده نیز نقش خلافکار قصه را داشت. موفقیت‌ها و پربیینده شدن فصل اول این سریال، باعث ساخته شدن فصل دوم سریال شد.

فیلم‌نامه هوش سیاه در تعلیق‌زایی و در ساخت شخصیت اصلی خود بسیار موفق عمل می‌کند. تا جایی که ابعاد مختلف آنتاگونیست توسط مخاطب به شکلی دقیق قابل فهم است. پلیس نیز در حد و اندازه‌های شخصیت منفی زیرک و باهوش است و هر کنش از سوی ضدقهرمان با واکنش‌های متناسب او همراه می‌شود. از دیگر ویژگی‌های قابل‌توجه که تا پیش از این در سریال‌های پلیسی غایب بود، توجه به خانواده و زندگی شخصی پلیس است.

سریال های کمدی ایرانی

 

۵- سریال زیر آسمان شهر

• کارگردان: مهران غفوریان
• نویسنده: رضا عطاران و سروش صحت
• بازیگران: حمید لولایی، مهران غفوریان و ناصر ملک مطیعی
• تاریخ پخش: ۱۳۸۱

زیر آسمان شهر برای اولین‌بار در سال ۱۳۸۰ از تلویزیون پخش شد. سریالی که می‌توان آن را از اولین تجربه‌های ساخت کمدی ۹۰ قسمتی محسوب کرد. زیر آسمان شهر که در تیم نویسندگی خود از رضا عطاران بهره می‌برد، قصه ساده چند همسایه در آپارتمانی مسکونی را روایت می‌کرد که هر یک از آن‌ها را می‌شد نماینده قشر خاصی از جامعه به حساب آورد. شخصیت اصلی سریال که فردی به نام خشایار مستوفی بود خیلی زود جایش را میان مردم باز کرد و دیالوگ‌هایش بر سر زبان‌ها افتاد.

سیاست کلی تیم نویسندگان زیرآسمان شهر این بود که در هر قسمت به ماجرایی جدید بپردازند. طوری که هر اپیزود را بتوان یک فیلم سینمایی کوتاه شده به حساب آورد. سریال زیرآسمان شهر در سه فصل ساخته شد و در یک ارزیابی کلی می‌توان فصل دوم آن را موفق‌ترین فصل مجموعه دانست چراکه هم در متن به پختگی رسیده بود و هم در فیلم‌نامه. فصل سوم سریال نیز در نوع خود یک سقوط آزاد بود چرا که دیگر خبری از داستان‌های جذاب که در آن‌ها نوآوری دیده شود نبود.

۶- سریال پاورچین

• کارگردان: مهران مدیری
• نویسنده: پیمان قاسم‌خانی، مهران مدیری، مهراب قاسم‌خانی و امیر مهدی ژوله
• بازیگران: مهران مدیری، سیامک انصاری، جواد رضویان، سحر زکریا، شقایق دهقان و سحر ولدبیگی
• تاریخ پخش: ۱۳۸۰

پاورچین یکی از همکاری‌های موفق مهران مدیری و تیم‌اش به حساب می‌آید. تقریبا می‌توان این‌طور ادعا کرد که تیم نویسندگان مدیری که در ابتدا سریال‌های ۹۰ قسمتی تدارک می‌دیدند از این سریال درکنار هم جمع شدند. پاورچین تحولی بزرگ در زمینه طنزهای انتنقادی فرهنگی بود که هم عادات اجتماعی غلط مردم و هم کاستی‌های مسئولان را با زبان طنز به باد انتقاد می‌گرفت و از همین رو، جزو محبوب‌ترین سریال‌های کمدی ایرانی سیما محسوب می‌شود.

پاورچین در کارگردانی فضای بسیار ساده‌ای داشت و بیشتر اتفاقاتش در خانه و اداره می‌گذشت. بااین‌حال، قدرت نویسندگی پیمان قاسم‌خانی و تیمش، پاورچین را در خلق شخصیت و دیالوگ به اثری مخاطب‌پسند تبدیل کرد. قدرت فراگیری این سریال به‌حدی زیاد بود که شهر خیالی برره به دایره واژگانی مردم وارد شد. همچنین واژه‌های دیگری مثل پاچه‌خواری یا رسم نخودچی‌خوران در میان مردم کوچه و خیابان تکرار می‌شد.

۷- سریال شب های برره

• کارگردان: مهران مدیری
• نویسنده: پیمان قاسم خانی، مهراب قاسم خانی، خشایار الوند و امیرمهدی ژوله
• بازیگران: مهران مدیری، سیامک انصاری، رضا شفیعی جم، محمد شیری و سعید پیردوست
• تاریخ پخش: ۱۳۸۴

شب‌های برره حاکی از بلوغ مهران مدیری در کارگردانی و پیمان قاسم‌خانی و تیم‌اش در امر نوشتن بود. عوامل شب‌های برره هم‌چون تیمی کارآزموده که قبلا آزمون و خطاهای بسیار کرده، دقت بیشتری در ساخت این اثر به خرج دادند. طوری که هم شوخی‌ها و نقدهای اجتماعی با ظرافت بیشتری همراه می‌شد و هم مهران مدیری در زمینه کارگردانی به میزانسن وسیع‌تری احاطه یافته بود. شب‌های برره دیگر مثل پاورچین با چند بازیگر محدود تمرکزش را بر نماهای داخلی نگذاشت و در کارگردانی به پختگی بیشتری رسید. شب‌های برره یک گام بلند در کارنامه‌ی مدیری بود و او را در تراز بهترین کمدی‌سازان تلویزیون قرار داد.

شب‌های برره که تنها یکبار به‌صورت رسمی از تلویزیون پخش شده است، بزرگ‌ترین امتیازش را مدیون شوخی‌های بود که به درستی هدف را نشانه می‌رفتند. انتقاد از مسائل فرهنگی، سیاسی و اجتماعی با طنازی همراه می‌شد و ویژگی مهم تیم بازیگران این بود که بازی‌هایی متناسب با اندازه نقش‌هایشان ارائه می‌دادند. شب‌های برره در عین اینکه مخاطبش را می‌خنداند، به برخی رسم و رسومات و فرهنگ‌های غلط جامعه هم طعنه می‌زد. همین پرداختن به نقدهای اجتماعی سبب شد تا پخش سریال با مشکل مواجه شد و به‌نوعی شب‌های برره نیمه تمام پایان یابد.

۸- سریال پایتخت

• کارگردان: سیروس مقدم
• نویسنده: محسن تنابنده
• بازیگران: محسن تنابنده، ریما رامین فر، احمد مهرانفر و علیرضا خمسه
• تاریخ پخش: ۱۳۹۰

فصل اول سریال پایتخت در عید نوروز سال ۹۰ روی آنتن شبکه یک رفت. امروزه دیگر تمام مخاطبان سریال‌های تلویزیونی، خصوصا سریال‌های کمدی با ماجراهای نقی معمولی و خانواده‌اش آشنا هستند. شخصیت‌های سریال پایتخت از چنان تنوعی برخوردار بودند که پرداختن به هر یک از آن‌ها به‌صورت جداگانه، این امکان را برای گروه سازنده فراهم کرد که تا ۷ سری ساخت این مجموعه پرطرفدار را ادامه دهند.

فیلم‌نامه پایتخت براساس الگوی پیشرفت نوشته شده است. خانواده‌ای که با سفر به تهران هدف‌شان این است که در رفاه بیشتری زندگی کنند و در این بین یکی از مصادیق پیشرفت را می‌توان در ادامه تحصیل شخصیت هما (ریما رامین‌فر)‌ یافت. این کانسپت در دیگر شخصیت‌ها نیز وجود دارد، مثلا شخصیت ارسطو ازدواج را هم‌چون پیشرفتی برای زندگی خود می‌داند و در تمام فصل‌ها روی این موضوع توجهی ویژه دارد. در یک مقایسه کلی میان ۷ فصل سریال پایتخت می‌توان این‌طور ادعا کرد که فصل‌های اول تا سوم بیشتر به سمت کمدی موقعیت می‌روند و فصل‌های بعدی بیشتر در راستای یک کمدی انتقادی هستند.

۹- سریال مرد هزار چهره

• کارگردان: مهران مدیری
• نویسنده: پیمان قاسم‌خانی، مهراب قاسم‌خانی، خشایار الوند، سروش صحت و امیرمهدی ژوله
• بازیگران: مهران مدیری، پژمان بازغی، سیامک انصاری و علیرضا خمسه
• تاریخ پخش: ۱۳۸۷

این ایده که مردی چهره‌های متفاوت داشته باشد و هر لحظه به یکی از آن‌ها تبدیل شود به خودی خود جذاب است. اما وقتی این تغییر شخصیت‌ها به شکلی اتفاقی برای کاراکتر ساده مسعود شصت‌چی می‌افتد، کمدی تمام زوایای پنهان‌اش را آشکار می‌کند. در اینجا است که می‌توانیم ادعا کنیم برادران قاسم‌خانی در نوشتن فیلم‌نامه‌ای که مهران مدیری آن را جلوی دوربین برده به درستی مولفه‌های کمیک را از آثار نمایشی اصیل بیرون می‌کشند.

سیر وقایع بر حسب تصادف، سوءتفاهم، شخصیت ساده و نسبتا پخمه و تبدیل به دیگری شدن در یک فرایند کمدی همه از ویژگی‌های است که یک کمدی خوب دارا است. حتی در فصل دوم این مجموعه مسعود شصت‌چی با مهران مدیری اشتباه گرفته می‌شود که این موضوع علاوه‌بر اینکه حاکی از خلاقیت تیم نویسندگان است یک ارجاع برون‌متنی به خود سازنده هم محسوب می‌شود. مسعود شصت‌چی در هر موقعیتی که قرار می‌گیرد و سر هر شغلی حاضر می‌شود، کار تیم نویسنده، انتقادهای برآمده از شرایط اجتماعی است. مخصوصا وقتی گروه نویسندگان، ابتذال در هنر را نشانه می‌روند.

۱۰- سریال خانه به دوش

• کارگردان: رضا عطاران
• نویسنده: رضا عطاران و سعید آقاخانی
• بازیگران: حمید لولایی، مریم امیر جلالی و رضا عطاران
• تاریخ پخش: ۱۳۸۳

رضا عطاران کمدی‌های مهمی را برای تلویزیون ساخت. خانه به دوش سرآغاز آثار پرطرفدار او محسوب می‌شود. سریالی که گفته می‌شود اصغر فرهادی فیلم‌نامه آن را به رشته تحریر درآورده. سریالی که دغدغه نوشته شدن آن نیز قابل درک است. در دهه ۸۰ یکی از کلاهبرداری‌هایی که بسیار رواج پیدا کرده بود، در رابطه با شرکت‌های هرمی و کاریابی برای ایرانی‌ها در خارج از کشور بود، داستان سریال خانه به دوش نیز تقریبا به همین موضوع مربوط است؛ حمید لولایی در نقش آقا ماشاالله و پدر خانواده، تصمیم می‌گیرد برای ارتقای وضع مالی خانواده‌اش به مالزی سفر کند اما در این مسیر آسیب‌های فراوانی متحمل می‌شود.

نکته جالب توجه در خصوص خانه‌ به دوش این است که در بازپخش‌های مکرر نسبت به بسیاری از آثار نمایشی جدیدی که از سیما در حال پخش‌اند، مخاطب بیشتری را پای تلویزیون می‌کشاند. در این موفقیت جز فیلم‌نامه ـ که بهترین فیلم‌نامه آثاری محسوب می‌شود که عطاران جلوی دوربین برده ـ گروه بازیگران ـ به‌ویژه بازی به‌یادماندنی مریم امیرجلالی ـ تاثیر به‌سزایی داشته‌اند.

۱۱- سریال متهم گریخت

• کارگردان: رضا عطاران
• نویسنده: سعید آقاخانی
• بازیگران: مریم امیر جلالی، سیروس گرجستانی، سعید آقاخانی
• تاریخ پخش: ۱۳۸۴

یک سال پس از خانه به دوش، عطاران برای ماه رمضان سال ۸۴ سریال جذاب دیگری ساخت. عطاران این بار مسئولیت نوشتن فیلم‌نامه را به سعید آقاخانی سپرد و خودش روی کارگردانی متمرکز شد. عطاران بار دیگر در سریالش به سراغ قشرهای فرودست جامعه رفت و فضای خانواده‌ی مهاجری را روایت کرد که در شهر شلوغی مثل تهران درگیر اتفاقات جالبی می‌شوند. متهم گریخت داستان هاشم آقا با بازی سیروس گرجستانی است که برای پیدا کردن کار با خانواده اش به تهران می‌آید و در این بین اتفاقاتی در تهران برایشان رخ می‌دهد که آن‌ها را مجبور به بازگشت می‌کند.

عطاران مهارت زیادی در انتخاب و هدایت بازیگرها از خود نشان داده است. طوری‌که یکی از ویژگی‌های مهم سریال متهم گریخت، بداهه‌پردازی بازیگران است. عطاران بازیگران این سریال را براساس نزدیکی با نقش برگزیده (یا نقش را براساس ویژگی‌های بازیگر طراحی می‌کند) و هر کجا نیاز بوده دست آن‌ها را در بداهه‌پردازی باز گذاشته است.

۱۲- سریال ترش و شیرین

• کارگردان: رضا عطاران
• نویسنده: سروش صحت و محمد رضا آریان
• بازیگران: حمید لولایی، مریم امیرجلالی، رضا عطاران و مجید صالحی
• تاریخ انتشار: ۱۳۸۶

در نوروز ۱۳۸۶، رضا عطاران به همراه تیم ثابت و همیشگی‌اش با یک سریال دیگر، این بار در ۱۳ قسمت، به استقبال مخاطبان رفت. فیلم‌نامه ترش و شیرین براساس کهن الگوی پسر پولدار و دختر فقیر نوشته شده است و داستان آشنایی یک مرد پولدار و متمول (حمید لولایی) که تاجر فرش است با یک خانم ترشی‌فروش (با بازی مریم امیرجلالی) است. مهم‌ترین مشکلی که بر سر راه دو کاراکتر اصلی قرار دارد بچه‌های قد و نیم‌قدی است که هرکدام برای پدر و مادرشان تعیین تکلیف می‌کنند.

بر این اساس می‌توان گفت که ترش و شیرین یک کمدی اجتماعی خانوادگی است که روابط افراد درون خانواده را مورد نقد قرار می‌دهد. هرچند که میزان محبوبیت ترش و شیرین در میان مخاطبان به آثار دیگر عطاران هم‌چون خانه به دوش و متهم گریخت نرسید اما باز هم از بهترین آثار کمدی تلویزیون محسوب می‌شد.

۱۳- سریال پژمان

• کارگردان: سروش صحت
• نویسنده: پیمان قاسم خانی، مهراب قاسم خانی، سروش صحت و ایمان صفایی
• بازیگران: پژمان جمشیدی، سام درخشانی، بهاره رهنما و ویدا جوان
• تاریخ پخش: ۱۳۹۱

پژمان اولین نقش‌آفرینی پژمان جمشیدی در عرصه تصویر به حساب می‌آید. بعد از این سریال است که روند محبوبیت این بازیگر و روند مخالف‌خوانی‌ها علیه او، سیر صعودی پیدا می‌کند. سریال پژمان، هر چند به داستان زندگی پژمان جمشیدی می‌پردازد اما وقایعی که در این فیلم می‌گذرد و درباره او به تصویر کشیده می‌شود، مصادره به مطلوبی به نفع روایت کمدی است و ماجراهای رخ‌داده در داستان از واقعیت دور است.

در این سریال زوج پژمان جمشیدی و سام درخشانی شیمی خوبی را به وجود آورده‌اند و بلاهت ذاتی‌ای که در کاراکترهایشان وجود دارد باعث می‌شود تا مخاطب این دو کاراکتر را دنبال کند. مهراب قاسم‌خانی نیز با بهره‌گیری از داستان پژمان به‌عنوان یکی از فوتبالیست‌هایی که در شرف بازنشستگی است، به نقد این حوزه می‌پردازد. شوخی‌های فوتبالی و پرتعداد، رقابت‌هایی که بین افراد مختلف داستان شکل می‌گیرد و نقدهایی که برآمده از دغدغه فرهنگی کتاب نخواندن است، از بارزترین نکات سریال پژمان به حساب می‌آید.

۱۴- سریال ساختمان پزشکان

• کارگردان: سروش صحت
• نویسنده: پیمان قاسم خانی، مهراب قاسم خانی، سروش صحت و امیر برادران
• بازیگران: بهنام تشکر، هومن برق نورد، شقایق دهقان و بیژن بنفشه خواه
• تاریخ انتشار: ۱۳۹۰

ساختمان پزشکان در سال ۱۳۹۰ و در ۵۷ قسمت روی آنتن تلویزیون رفت. مهم‌ترین ویژگی سریال طیف متنوع شخصیت‌های اصلی آن بود. کاراکترهایی که هر کدام هدف و انگیزه‌ای مشخص داشتند و این توانایی را داشتند که صرفا با گفتگوهای عادی هم از مخاطب سخت‌پسند، خنده بگیرند. ازاین‌رو شخصیت خانم شیرزاد با هنرنمایی شقایق دهقان هنوز هم پس از سال‌ها یکی از محبوب‌ترین و جذاب‌ترین شخصیت‌های سریال‌های کمدی است.

بهنام تشکر که سال‌ها با حضور در دنیای تئاتر شناخته‌شده بود با هنرنمایی در این سریال فرصت آن را پیدا کرد تا محبوبیت بی‌نظیری را تجربه کند و رفته‌رفته به‌صورت جدی‌تر بازی در سینما و تلویزیون را تجربه کند. زوج هومن برق‌نورد و بهنام تشکر که در سریال ساختمان پزشکان نقش دو برادر را بازی می‌کردن به‌حدی با تناقض‌های بسیار دربرابر یکدیگر قرار گرفته بودند که باید گفت بخش عظیمی از موفقیت سریال مدیون درخشش آن‌ها بود. مانند بسیاری از آثاری که برادران قاسم‌خانی نوشته‌اند، سریال ساختمان پزشکان هم به‌صورت مستقیم به پدیده‌ها و مشکلات اجتماعی نقد می‌کند و خنده نسبتا تلخ اما هیجان‌انگیزی به تماشاگرش هدیه می‌دهد.

 

۱۵- سریال عید امسال

• کارگردان: سعید آقاخانی
• نویسنده: سعید فرهادی
• بازیگران: مجید صالحی، مهران غفوریان، محسن قاضی مرادی و علی صادقی
• تاریخ پخش: ۱۳۸۸

سریال عید امسال در نوروز ۱۳۸۸ روی آنتن رفت. سریالی که فیلم‌نامه آن را سعید فرهادی براساس داستانی ساده آفریده بود. داستان مجموعه تلویزیونی عید امسال که از مضمون طنز برخوردار است، درباره اتفاقاتی است که در ایام نوروز برای یک خانواده رخ می‌دهد. سریال عید امسال روی همان کلیشه‌هایی سوار است که بارها در سریال‌های ایرانی نظیرش را دیده‌ایم. برادری به اصطلاح غیرتی که با ازدواج خواهر و همسایه‌شان موافق نیست و مدام بر سر راه‌شان سنگ‌اندازی می‌کند. آن‌چه در عید امسال جلب توجه می‌کند خرده داستان‌هایی است که از پس داستان اصلی خود را نشان می‌دهند.

جواد در انتظار این است که بدهی‌اش پرداخت شود و از زندان آزاد شود. منصور که خاطرخواه الهام است در تلاش است تا مقدمات ازدواج با او را فراهم کند. از طرف دیگر منصور که چکی را گم کرده در دردسر میفتد. نادر نیز به‌عنوان برادر الهام به غیر از مخالفت‌های معمول این دست از سریال‌ها، از عباس آقا طلبکار است و مدام پولش را طلب می‌کند.

۱۶- سریال آژانس دوستی

• کارگردان: احمد رمضان زاده، کاوه دژاکام، اکبر منصور فلاح
• نویسنده: حمید جبلی، فتح‌الله جعفری جوزانی و عبدالله اسفندیاری
• بازیگران: فردوس کاویانی، اسماعیل داورفر و حسین پناهی
• تاریخ پخش: ۱۳۷۸

آژانس دوستی نام تاکسی‌سرویسی بود که اتفاقات اصلی داستان در آن‌جا رخ می‌داد. آقای رئوفی بزرگ (مرحوم اسماعیل داورفر) صاحب جواز این آژانس بود و هرروز با راننده‌های مختلفی که به‌نوعی هرکدام قهرمان یک قسمت از سریال بودند، داستان را جلو می‌برد. تهرانی (فردوس کاویانی)، کامیاب (حمید لولایی)، هوشنگ (حسین پناهی)، و جواد (پژمان بازغی) شخصیت‌های اصلی این سریال بودند. داستان‌هایی که آن‌ها در مواجهه با مسافران خود از سر می‌گذراندند، درونمایه اصلی هر قسمت این مجموعه را تشکیل می‌داد. آژانس دوستی این باور را که سریال ماندگار حتما باید پرهزینه باشد برهم زد و با داستان‌های ساده‌ای که روایت می‌کرد به خاطرات مردم پیوست و در اذهان مخاطب جای گرفت.

فضای کلی سریال آژانس دوستی فضایی شاد و سرگرم‌کننده است که با مضمونی کمدی و شخصیت‌های بعضاً تیپیکال، در بسیاری از قسمت‌ها، ایده‌های درخشانی دارد. کمدی‌های موقعیت، دیالوگ‌های حکیمانه و رندانه که در دهان شخصیت‌ها قرار می‌گیرد ـ به‌خصوص صحبت‌های هوشنگ رئوفی با بازی مرحوم حسین پناهی ـ ایده‌های جذاب و نو و استفاده از بازیگران مهمان متعدد باعث شد تا این سریال از ورطه تکرار خارج شود و در دسته سریال‌های دیدنی تلویزیون در دهه هفتاد قرار بگیرد.

۱۷- سریال چاردیواری

• کارگردان: سیروس مقدم
• نویسنده: محسن تنابنده و سعید آقاخانی
• بازیگران: امیر جعفری، بهنوش طباطبایی، آتیلا پسیانی، سعید آقاخانی و مریم امیرجلالی
• تاریخ پخش: ۱۳۸۹

محسن تنابنده فیلم‌نامه چاردیواری را پیش از آن‌که پروژه پایتخت آغاز شود، نوشت. روایت چاردیواری که طبق مصاحبه محسن تنابنده برخاسته از واقعیت است در آن دسته از آثار کمدی قرار می‌گیرد که بیشتر مبتنی بر قصه‌اند تا شخصیت. بر این اساس در این سریال کمتر شاهد دیالوگ‌های بداهه و اوج‌گیری تکیه‌کلام‌ها هستیم. نکته مهمی که در سریال چاردیواری وجود دارد و در سریال‌های ایرانی دیگر کمتر به آن توجه می‌شود، توجه ویژه به درونیات کاراکترهاست. کاراکترهایی که هر جا دروغ می‌گویند سزایش را می‌بینند و هر جا با صداقت رفتار می‌کنند نیز به تبع آن پاداش می‌گیرند.

بر این اساس چاردیواری روی موقعیت‌هایی استوار است که فرد را در مقابل خود به چالش می‌کشد. رخدادهایی که کاراکتر اصلی با قرارگرفتن در آن یا باید راه خیر را برگزیند یا راه شر. انتخاب او هر یک از این دو مورد باشد بی‌شک شناخت درونی او برای مخاطب امکان‌پذیرتر خواهد بود. بازی‌های بازیگران این سریال، به‌ویژه امیر جعفری و آتیلا پسیانی از جمله نکات قوتی است که اثر را ماندگار می‌کند.

۱۸- سریال نون خ

• کارگردان: سعید آقاخانی
• نویسنده: امیر وفایی
• بازیگران: سعید آقاخانی، کاظم نوربخش، علی صادقی، سیروس میمنت، شقایق دهقان
• تاریخ انتشار: ۱۳۹۸

سریال نون‌.خ به نویسندگی امیر وفایی و به کارگردانی سعید آقاخانی در سه فصل روی آنتن شبکه یک رفت. نون‌خ برعکس بسیاری از سریال‌هایی که دنباله بی‌کیفیتی برایشان ساخته می‌شود، با آغاز فصل‌های جدید توانست مخاطب بیشتری را با خود همراه کند. در فصل یک این مجموعه داستان به‌گرمی آغاز می‌شود و جغرافیای روستا و فضای کلی سریال ساخته می‌شود این روند تا فصل سوم ادامه می‌یابد و مخاطب در هر فصل با داستان‌ها و چالش‌های جدیدی که کاراکترها به وجود می‌آورند مواجه است. استفاده از استعدادهای بومی در زمینه بازیگری به‌جای بهره‌گیری از سلبریتی‌ها از مشخصه‌های اصلی سریال نون‌خ است.

دیالوگ‌های سرخوشانه و شخصیت‌های متفاوت و بامزه و مردم روستایی‌ای که امیر وفایی خلق می‌کند مشابه جامعه بزرگتر و از نوع بی‌پرده‌تر آن است. مردمی که در عین متحد بودن گاهی اوقات تصمیمات نابه‌جایشان نتایج زیان‌باری به همراه می‌آورد. از طرف دیگر، توفیق در میزانسن‌های شلوغ و پرداختن به شخصیت‌ها در چنین موقعیتی که قرار نیست هیچ‌یک از آن‌ها در پیشرفت داستان بی‌تاثیر باشند، کار دشواری است که آقاخانی در تعامل با وفایی به خوبی از پس آن برآمده است.

۱۹- سریال قصه های مجید

• کارگردان: کیومرث پوراحمد
• نویسنده: کیومرث پوراحمد، هوشنگ مرادی کرمانی
• بازیگران: پروین دخت یزدانیان، مهدی باقربیگی و جهانبخش سطانی
• تاریخ پخش: ۱۳۷۰

قصه‌های مجید با آن بازیگر نوجوان اصفهانی‌اش بی‌شک یکی از ماندگارترین مجموعه‌های تاریخ تلویزیون است. طوری که وقتی به تاریخ فیلم و سریال در حوزه کودک و نوجوان نگاه می‌کنیم کمتر اثری را هم‌چون قصه‌های مجید می‌یابیم که بتواند به اثری تبدیل شود که نه‌تنها مناسب تمام اقشار جامعه و گروه‌های سنی مختلف است، بلکه با دست یافتن به فرم بومی قدرتمند به یک نماد مهم فرهنگی در تاریخ تلویزیون تبدیل شود.

کیومرث پوراحمد، اگرچه در سال‌های اخیر به‌خاطر افول کیفیت آثارش همواره مورد شماتت و طعنه اهالی سینما واقع شده، اما اگر فقط همین یک اثر را هم در کارنامه داشت، باز هم نامش در تاریخ تلویزیون ماندگار می‌شد. پوراحمد توانست فیلم‌نامه‌ای قابل تأمل بر پایه کتابی به همین نام که توسط هوشنگ مرادی کرمانی به رشته تحریر درآمده بود، جلوی دوربین ببرد. درواقع نخستین مرحله خلق «قصه‌های مجید» به اقتباس اصولی و باکیفیت فیلمنامه از مجموعه داستان مذکور برمی‌گشت که حاصل آشنایی پوراحمد با ادبیات و تسلطش به این حوزه در مقام یک فیلمسازِ دست به قلم بود. همگرایی قابل ملاحظه عناصر مختلف هنری و فنی در قصه‌های مجید انسجام ویژه‌ای به این اثر بخشیده‌اند و هیچ کدام از مولفه‌های این سریال خارج از مسیر مورد نظر کارگردان برای تحقق هدف اصلی پروژه حرکت نمی‌کنند؛ موسیقی ناصر چشم‌آذر در بین عناصر هنری این سریال، بیشتر از سایر مولفه‌های هنری قصه‌های مجید، در ذهن مخاطبان باقی مانده است.

۲۰- سریال لیسانسه‌ها

• کارگردان: سروش صحت
• نویسنده: سروش صحت، ایمان صفایی
• بازیگران: هوتن شکیبا، امیرحسین رستمی و هادی کاظمی
• تاریخ پخش: ۱۳۹۵

سریال لیسانسه‌ها یکی از آخرین ساخته‌های سروش صحت است که او فیلم‌نامه آن را درکنار ایمان صفایی به رشته تحریر درآورد. فصل اول سریال لیسانسه‌ها در ۲۸ قسمت در سال ۱۳۹۵ پخش شد و محبوبیت بسیار زیادی پیدا کرد. جنس کمدی سریال لیسانسه‌ها به آثار کمدی مدرن پهلو می‌زد که گاهی در آن با شکستن دیوار چهارم به تماشاگر نزدیک‌تر می‌شد. شکستن دیوار چهارم به معنای آن است که بازیگران و داستان فیلم‌نامه برای ارتباط مستقیم و گفتگوی صریح با تماشاگران، از فضای اصلی داستان خارج می‌شوند.

محبوبیت سریال پس از فصل اول باعث شد تا گروه سازنده، دو فصل دیگر را در ادامه آن بسازند. داستان هر سه فصل سریال لیسانسه‌ها درباره سه دوست صمیمی و جوان است. یکی از آن‌ها فکر مهاجرت در سر دارد و یکی دنبال تشکیل زندگی است و یکی هم به‌دنبال خانه می‌گردد. لیسانسه‌ها تاثیر فراوانی در رشد و پیشرفت هوتن شکیبا گذاشت و او با بازی در این سریال، بیشتر از قبل شناخته شد.

سریال های تاریخی ایرانی

۲۱- سریال امام علی (ع)

• کارگردان: داوود میرباقری
• نویسنده: داوود میرباقری
• بازیگران: داریوش ارجمند، مهدی فتحی، بهزاد فراهانی و پرویز پرستویی
• تاریخ انتشار: ۱۳۷۵

سریال امام علی (ع) ساخته داوود میرباقری ضمن رعایت روایت تاریخی زمانه خود، هر جا که نیاز بوده به نفع درام از وقایع تاریخی عدول کرده است و این امر نقش بسزایی در ماندگاری این فیلم داشته است. داستان این سریال از اواخر دوره خلافت عثمان بن عفان شروع می‌شود و سپس به وقایع پنج سال انتهایی و دوران خلافت و زندگی علی بن ابی‌طالب می‌پردازد.

از سریال امام علی (ع) می‌توان به‌عنوان اولین سریال مذهبی تلویزیون نیز یاد کرد. به‌ویژه اینکه حساسیت‌های جامعه و تلویزیون همیشه در قبال سوژه‌های مذهبی به‌شدت بالا بوده و این مسئله در دهه ۷۰ نیز بیشتر از همیشه حس می‌شد. گرچه ساخت و پخش این سریال، مسیر را برای تولید آثاری عظیم با مایه‌های مذهبی هموار کرد. داریوش ارجمند در نقش مالک اشتر، مهدی فتحی در نقش عمروعاص، بهزاد فراهانی در نقش معاویه و پرویز پرستویی در نقش محمدبن ابوبکر از نقش‌های ماندگار و اصلی این سریال تاریخی محسوب می‌شوند.

۲۲- سریال سربداران

• کارگردان: محمدعلی نجفی
• نویسنده: کیهان رهگذر
• بازیگران: امین تارخ، سوسن تسلیمی، محمدعلی کشاورز، علی نصیریان
• تاریخ پخش: ۱۳۶۲

سربداران محصول ۱۳۶۲ است و ساخته محمدعلی نجفی است. کیهان رهگذر نیز نویسندگی این سریال را برعهده داشته است. سربداران براساس قیام سربداران خراسان به رهبری شیخ حسن جوری علیه استیلای مغول بر ایران ساخته شده است. گوشه‌هایی از این فیلم هم مربوط‌به رهبری پیشین شیخ خلیفه مازندرانی مؤسس این قیام است. نقل است که تهیه‌کنندگان این مجموعه در بدو امر برای فیلم‌نامه سریال به سراغ محمود دولت آبادی و بهرام بیضایی رفته بودند و این دو هنرمند نیز نسخه‌ای از فیلم‌نامه را برای تهیه‌کننده ارسال کرده بودند.

سربداران نیز آن‌طور که از مصاحبه‌های محمدعلی نجفی نیز برمی‌آید، اثری است که تاریخ را بهانه کرده تا به واسطه‌ی آن، بحث‌های مد نظر خود را مطرح کند. امین تارخ در نقش شیخ حسن جوری، سوسن تسلیمی در نقش فاطمه خانم، علی نصیریان در نقش قاضی شارع و محمد علی کشاورز در نقش خواجه قشیری از بازیگران اصلی سریال سربداران محسوب می‌شوند. پس از پخش مجموعه تلویزیونی سربداران بسیاری از شاعران ایرانی به‌صورت مستقیم یا غیر مستقیم با استفاده نمادین از واژه سربداران یا سایر ویژگی‌های واضح آن‌، تأثیرپذیری خود را از این جنبش مردمی نشان دادند. یکی از معروف‌ترین اشعار سروده شده رباعی سید حسن حسینی است.

۲۳- سریال هزاردستان

• کارگردان: علی حاتمی
• نویسنده: علی حاتمی
• بازیگران: جمشید مشایخی، عزت‌الله انتظامی، علی نصیریان و محمدعلی کشاورز
• تاریخ پخش: ۱۳۶۷

هزاردستان اثر ماندگار علی حاتمی است که برای اولین‌بار در سال ۱۳۶۷ از تلویزیون پخش شد. ساخت این سریال هشت سال به طول انجامید و طرح اولیه این سریال در سال ۱۳۵۴ با عنوان جاده ابریشم مطرح شد اما درنهایت بعد از تغییرات اساسی ماهیت کار عوض شد و نتیجه فعلی به‌دست آمد. این مجموعه‌ی تلویزیونی در روز جهانی میراث دیداری و شنیداری در فهرست ملی برنامه حافظه جهانی یونسکو ثبت شد.

این سریال به داستان زندگی رضا خوشنویس که شخصیتی تخیلی مبتنی بر شخصیتی تاریخی به ‌نام کریم دواتگر است، و نظریه‌ی توطئه‌ای مبنی بر دست داشتن شخصیتی به نام خان مظفر در وقایع پشت پرده‌ی سیاسی و اجتماعی ایران در دوران قاجار و پهلوی می‌پردازد. محیط بازیگری این سریال در محیطی بازسازی‌شده از تهران قدیم است و شهرک سینمایی غزالی به خاطر ساخت این سریال به وجود آمد. جمشید مشایخی در نقش رضا تفنگچی، عزت‌الله انتظامی در نقش خان مظفر، علی نصیریان در نقش صحاف، داوود رشیدی در نقش مفتش شش انگشتی و محمدعلی کشاورز در نقش شعبون بی‌مخ از مهم‌ترین بازیگران این سریال به حساب می‌آیند.

۲۴- سریال مختارنامه

• کارگردان: داوود میرباقری
• نویسنده: داوود میرباقری و حسن میرباقری
• بازیگران: فریبز عرب‌نیا، فرهاد اصلانی، رضا کیانیان، فریبا کوثری و مهدی فخیم‌زاده
• تاریخ پخش: ۱۳۹۰

داوود میرباقری مختارنامه را پیرامون زندگی مختار ثقفی و قیام او به خون‌خواهی از امام حسین (ع) ساخت. این سریال در ۴۰ قسمت ۶۰ دقیقه‌ای برای اولین‌بار در سال ۱۳۸۹ از تلویزیون پخش گردید. فیلم‌برداری سریال مختارنامه از سال ۱۳۸۲ آغاز شد و در سال ۱۳۸۸ به پایان رسید. سریال لوکیشن‌های متعددی را در شهرهای تهران، قزوین، تاکستان، آبادان، آران و بیدگل، و شاهرود در برمی‌گرفت. این سریال دارای حدودا ۷۰۰ سکانس است که ۱۰۰ سکانس آن مربوط‌به ۵ جنگ بزرگ این سریال هستند.

سریال مختارنامه در کارگردانی با قدرت ظاهر می‌شود اما در فیلم‌نامه و خط روایی خود گاها عملکردی مغشوش دارد. بازی خوب بازیگران اصلی و فرعی، عنوان‌بندی، طراحی صحنه و لباس و سایر امور فنی از لحاظ کیفی، سطحی بالاتری از سایر سریال‌های ایرانی دارند. در مورد مختارنامه چیزی که باعث شده رنجش مخاطب شده، بازپخش‌های فراوان این سریال است، طوری که داوود میرباقری در مصاحبه‌ای از تلویزیون خواهش کرد که دیگر اثرش را پخش نکند. بااین‌حال این بازپخش‌ها همواره پرمخاطب بوده است. فریبرز عرب‌نیا در نقش مختار، فرهاد اصلانی در نقش عبیدالله بن زیاد، رضا کیانیان در نقش عبدالله بن زبیر و مهدی فخیم‌زاده در نقش عمربن سعد مهم‌ترین بازیگران این سریال تاریخی هستند.

۲۵- سریال ولایت عشق

• کارگردان: مهدی فخیم‌زاده
• نویسنده: مهدی فخیم زاده
• بازیگران: فرخ نعمتی، محمد صادقی، دانیال حکیمی و اکبر زنجانپور
• تاریخ پخش: ۱۳۷۹

ولایت عشق ساخته مهدی فخیم زاده برای اولین‌بار در سال ۱۳۷۹ از تلویزیون پخش شد. سریالی با محوریت امامت امام رضا (ع) و دشمنی‌های پنهان و آشکار مأمون با ایشان. فیلم‌نامه ولایت عشق به اصول کلاسیک توجه شایانی داشت، طوری که پروتاگونیست و آنتاگونیست آن، از ابتدا تا انتها با یکدیگر در حال نبردی پنهان بودند. داستان با مرگ هارون الرشید خلیفه عباسی و روی کار آمدن پسرش امین آغاز می‌شود. در ادامه جنگ امین و برادرش مأمون، خلافت مأمون و آوردن علی بن موسی الرضا(ع) به مرو به نمایش کشیده‌است. همچنین به بیان حوادث مهم این دوران از جمله نماز باران، نماز عید فطر و مناظرات بین ادیان می‌پردازد.

 محمد صادقی در نقش مأمون عباسی، اکبر زنجانپور در نقش فضل و دانیال حکیمی در نقش عمرو از مهم‌ترین بازیگران سریال ولایت عشق هستند.

۲۶- سریال مردان آنجلس

• کارگردان: فرج‌الله سلحشور
• نویسنده: فرج‌الله سلحشور
• بازیگران: جعفر دهقان، مهتاب کرامتی، جهانبخش سلطانی و حسین یاری
• تاریخ پخش: ۱۳۷۶

مردان آنجلس در سال ۱۳۷۶ به کارگردانی فرج‌الله سلحشور تولید شد. این سریال روایتگر داستان تاریخی اصحاب کهف است و از لحاظ دراماتیک برای سازندگان این موقعیت فراهم بود که از پرش زمانی داستان اصلی استفاده کنند و روایت خود را براساس دانش پایین‌تر شخصیت‌های اصلی نسبت به مردم عادی آن زمان سامان دهند. اما به این اتفاق در فیلم‌نامه توجه چندانی نمی‌شود و هدف کارگردان شمایل‌سازی پیامبرگونه از شخصیت‌های اصلی است.

دقیانوس پادشاه روم ۷ شخصیت اصلی را به خاطر گرویدن به دین مسیح زندانی کرد و زمانی‌که شب شد یاران غار از زندان دسیوس گریختند و در بیرون شهر به کوه بیجلوس پناه بردند. نزدیک کوه شبانی بود به نام آنتونیوس که گوسفندان را نگاهبانی می‌کرد. یاران غار دین و آئین تازه را بر شبان نمایاندند و از او پناه خواستند. دنیموس شبان دین ایشان را پذیرفت و گوسفندان را به حال خود گذاشته و با آن‌ها در یکی از شکاف‌ها و غارهای سخت‌گذر کوه که دور از نگاه رهگذران بود پنهان شد. به همراه شبان سگی بود بنام قطمیر که هرچند آن سگ را می‌زد بازنمی‌گشت و با هفت تن «یاران غار» به درون غار رفت. جعفر دهقان در نقش ماکسی‌میلیان، مهتاب کرامتی در نقش هلن، جهانبخش سلطانی در نقش دقیانوس و حسین یاری در نقش ژولیوس از مهم‌ترین بازیگران این سریال به حساب می‌آیند.

۲۷- سریال روزی روزگاری

• کارگردان: امرالله احمدجو
• نویسنده: امرالله احمدجو
• بازیگران: خسرو شکیبایی، محمود پاک نیت، ژاله علو و محمد فیلی
• تاریخ پخش: ۱۳۷۰

امراالله احمدجو کارگردان سریال ماندگار روزی روزگاری است که برای اولین‌بار در سال ۱۳۷۰ از رسانه ملی پخش شد. سریال داستان راهزنی معروف به نام مرادبیگ است که طی نزاعی با یک گروه راهزن دیگر مجروح می‌شود و توسط خانواده روستایی از مرگ نجات پیدا کرده و طی زندگی با این روستاییان تحولاتی عمیق در زندگی او رخ می‌دهد. رفته رفته در طول داستان متحول و به فردی صالح تبدیل می‌شود. روزی روزگاری درواقع داستان کمال یافتن انسانی است. امرالله احمدجو که خود این شیوه زیست را تجربه کرده، صحنه‌ها و اکشن‌ها را متناسب با فضای روستایی طراحی کرده است.

می‌توان ادعا کرد که فیلم‌نامه روزی روزگاری با بهره‌گیری از مهم‌ترین اصول خلق درام، ابتدا شخصیت را در مرکز توجه قرار می‌دهد و سپس به واسطه‌ی آن داستان‌هایی را بیان می‌کند که در همه‌ی آن‌ها یک خاطره جمعی مشترک وجود دارد. داستان‌هایی برآمده از دغدغه و زیست فیلم‌ساز که به خوبی در بطن اثر می‌نشینند و محتوا را برای مخاطب تماشایی می‌کنند. بازی قابل تحسین خسرو شکیبایی در نقش مراد بیگ تاثیر به‌سزایی در ماندگار شدن این سریال تاریخی دارد. محمود پاک‌نیت در نقش حسام بیک، ژاله علو در نقش خاله لیلا و محمد فیلی در نقش نسیم بیگ از مهم‌ترین بازیگران سریال روزی روزگاری هستند. امرالله احمدجو در دهه نود سریالی با نام پشت کوه‌های بلند به تأسی از روزی روزگاری ساخت اما این سریال در جذب مخاطب به توفیق چندانی دست نیافت.

۲۸- سریال امیرکبیر

• کارگردان: سعید نیکپور
• نویسنده: پرویز زاهدی
• بازیگران: سعید نیکپور، ایرج راد، فخری خوروش و محمد مطیع
• تاریخ پخش: ۱۳۶۴

امیرکبیر ساخته سعید نیک‌پور و محصول ۱۳۶۴ است. سریالی که از همان بدو امر میان مخاطبان جای خود را پیدا کرد و به یکی از محبوب‌ترین مجموعه‌های تلویزیونی دهه شصت تلویزیون تبدیل شد. فیلم‌نامه امیرکبیر را پرویز زاهدی به نگارش درآورده است. این مجموعه در ۱۲ قسمت اولین‌بار چهارشنبه شب ها بعد از اخبار از شبکه اول پخش می‌شد. داستان سریال از مرگ محمدشاه و آمدن ناصرالدین شاه به تهران و تاجگذاری وی آغاز می‌شود و تمامی دوران صدرات امیرکبیر و توطئه‌های دشمنانش را در بر می‌گیرد. امیرکبیر در دوره ناصرالدین‌شاه قاجار، اصلاحات کشور را اندکی پس از رسیدن به صدارت آغاز می‌کند. سعید نیک‌پور در نقش امیرکبیر، فخری خوروش در نقش مهدعلیا، محمد مطیع در نقش میرزا آقاخان نوری و ایرج راد در نقش ناصرالدین شاه از مهم‌ترین بازیگران این سریال به شمار می‌آیند.

امیرکبیر با اینکه نکات قوت کمی در ارائه به مخاطب ندارد و موفق می‌شود یک شخصیت سمپاتیک بیافریند، اما از لحاظ شخصیت‌پردازی همان مشکلی را دارد که اکثر سریال‌های ایرانی آن دهه از آن برخوردار بوده‌اند. مشکلی که امروز در سینما و تلویزیون ایران نیز گاها دیده می‌شود و آن قدیس‌سازی از شخصیت اصلی است. درست است که شخصیت میرزا تقی‌خان فراهانی قرار است به‌عنوان قهرمان سریال مطرح شود اما اینکه هیچ‌گاه هیچ اشتباهی از او سر نمی‌زند برخلاف قواعد درام بوده و آن وجهه انسانی شخصیت را تا حدودی مخدوش می‌کند.

سریال های درام ایرانی

۲۹- سریال در چشم باد

• کارگردان: مسعود جعفری جوزانی
• نویسنده: مسعود جعفری جوزانی
• بازیگران: پارسا پیروزفر، اکبر عبدی، سعید نیکپور، کامبیز دیرباز و سحر جعفری جوزانی
• تاریخ پخش: ۱۳۹۰

مجموعه تلویزیونی در چشم باد که مسعود جعفری جوزانی از آن به‌عنوان وصیت‌نامه خود و مهم‌ترین اثرش یاد می‌کند در ۴۴ قسمت ۵۰ دقیقه‌ای برای پخش از شبکه اول سیما تهیه و تولید شد. سریال تاریخی «در چشم باد»، وقایع سیاسی و اجتماعی سه دوره از تاریخ در سال‌های ۱۳۰۰، ۱۳۲۰ و ۱۳۶۰ را بررسی می‌کند که دوره اول پایان دوره قاجار و آغاز دوره پهلوی، دوره دوم جنگ جهانی دوم و دوره سوم یک دوره زمانی خاص، بعد از انقلاب اسلامی ایران را که دوره فتح خرمشهر است، در بر می‌گیرد. در در چشم باد وجوه دراماتیک بر روایت بی‌پیرایه تاریخ غلبه پیدا می‌کنند که در نتیجه آن اثری را شاهد هستیم که در بدو امر به خوبی روایت‌پردازی می‌کند و بعد با نظر به تاریخ از حقایق نیز پرده برمی‌دارد. سریالی که از همان ابتدا همه چیز دارد؛ روایت عاشقانه، کشته‌شدن در راه دوست و جداافتادن از فرزند و همسر.

در این سریال ۱۵۰ بازیگر در نقش‌های اصلی ایفای نقش کرده‌اند. سعید نیک‌پور در نقش حسن ایرانی، نقش پدر خانواده را بازی می‌کند. او از ابتدای سریال در قصه حضور دارد و در فاز دوم به علت مرگ از قصه خارج می‌شود. از فاز دوم به بعد نقش پسر او بیژن با بازی پارسا پیروزفر پررنگ‌تر می‌شود. در این پروژه که حسین علیزاده موسیقی آن را ساخته، بازیگران دیگری هم‌چون اکبر عبدی، کامبیز دیرباز و سحر جعفری جوزانی دیگر نقش‌های اصلی را ایفا می‌کنند.

۳۰- سریال کیف انگلیسی

• کارگردان: ضیاء‌الدین دری
• نویسنده: ضیاء‌الدین دری
• بازیگران: لیلا حاتمی، علی مصفا، فرهاد اصلانی و رضا کیانیان
• تاریخ پخش: ۱۳۷۹

کیف انگلیسی ساخته ضیاء‌الدین دری برای اولین‌بار در سال ۱۳۷۹ ازطریق تلویزیون پخش شد. داستان کیف انگلیسی در دوران موسوم به دهه طلایی آزادی اتفاق می‌افتد و داستان شخصیت سیاست‌مدار روشنفکری را در این دوران به تصویر می‌کشد. این مجموعه از مجموعه‌های موفق تلویزیونی دهه هفتاد بود که مورد توجه هر دو طیف مخاطبان خاص و عام قرار گرفت.

در ابتدا کمتر کسی تصور می‌کرد که این سریال بتواند عموم استقبال بینندگان را به خود جذب کند اما پس از گذشت دو یا سه قسمت، این اثر تأثیر و جذابیت خودش را ثابت کرد و توانست همچون «امام علی» و «هزاردستان» جمعیت خیابان‌های شهر را به پای تلویزیون بنشاند. گیرایی سریال به‌حدی بین مردم شایع بود، که پای آن به میان محافل سیاسیون در آن دوره، که مقارن با مجلس پرهیاهوی ششم بود، کشیده شد و هر کس بنا به سلیقه و تحلیل خودش برداشتی از روایت جنجالی موجود در سریال می‌کرد؛ چیزی نگذشت که نام کیف انگلیسی به اصطلاحی بین مردم در خطاب به طبقه خودفروخته و روشنفکر کشور بدل شد. یکی از مهم‌ترین دلایلی که کیف انگلیسی را به سریالی موفق بدل کرد، جز روایت جذاب سیاسی آن فیلم‌نامه پرکشش آن بود که جنبه‌های دراماتیکِ عاشقانه داشت. لیلا حاتمی، علی مصفا، فرهاد اصلانی و رضا کیانیان از مهم‌ترین بازیگران این سریال محسوب می‌شوند. درّی نتوانست در دهه نود با کلاه پهلوی، موفقیت خود در کیف انگیسی را دوباره تکرار کند.

۳۱- سریال شب دهم

• کارگردان: حسن فتحی
• نویسنده: حسن فتحی
• بازیگران: حسین یاری، کتایون ریاحی و پرویز فلاحی پور
• تاریخ پخش: ۱۳۸۰

داستان شب‌دهم به کارگردانی حسن فتحی در اواخر حکومت رضاخان در تهران رخ می‌دهد. فردی به نام حیدر خوش‌مرام که از لات‌های تهران قدیم است، خواهان ازدواج با دختری از تبار قاجار می‌شود و آن دختر شرط ازدواج با حیدر را اجرای تعزیه در ده شب ماه محرم عنوان می‌کند، اتفاق‌هایی که در جریان تعزیه برای حیدر رخ می‌دهد شخصیت او را دگرگون می‌کند و او را تبدیل به انسانی پاک و با ایمان می‌کند. سریال شب دهم علاوه‌بر ارجاعات تاریخی و با اینکه برای ایام محرم ساخته شده بود، ولی از موقعیت‌های طنز متعددی نیز بهره می‌برد که در همان زمان مورد استقبال مردم قرار گرفت. از جمله این موقعیت‌ها سکانس معطل‌کردن ماموران نظمیه با دعوای ساختگی است.

فتحی برای پلات مرکزی سریال، موضوع محرم و تعزیه را در اواخر حکومت رضاشاه پهلوی انتخاب می‌کند. از طرفی او شخصیتی را از دل مردم در آن زمان برمی‌گزیند که مانند دیگران در حال گذران زندگی در شرایطی سخت است و با همه‌ی گاف‌هایش، بنا به نوع زیست مردم و تاثیر جغرافیا، فردی معتقد و با معرفت است. در سمت مقابل او خانواده‌ای از قاجارها حضور دارند که با روی کار آمدن پهلوی، شاید هم‌چنان ثروت و مال و منالی داشته باشند، اما گوشه‌نشین و منزوی هستند. این تضاد زمینه‌ساز مهم‌ترین وقایع سریال شب دهم است. حسین یاری، کتایون ریاحی و پرویز فلاحی‌پور بازیگران اصلی شب دهم به حساب می‌آیند.

۳۲- سریال پس از باران

• کارگردان: سعید سلطانی
• نویسنده: سعید سلطانی
• بازیگران: محمود پاک‌نیت، کتایون ریاحی و مرجان محتشم
• تاریخ پخش: ۱۳۷۹

پس از باران ساخته سعید سلطانی روایتی از روابط ارباب و رعیتی زمانه خود ارائه می‌دهد. تضادی که این سریال ایجاد می‌کند از نوع طبقاتی بوده و خانواده یک ارباب از طبقه متمول در مقابل همسر دوم او که دختری ساده و روستایی است قرار می‌گیرد. البته این بخش مهم داستان در فلاش‌بک روایت می‌شود. تمهیدی که تا پیش از آن کمتر کارگردانی از آن بهره برده بود. در این سریال عشق همراه‌با ارباب بودن، و مظلومیت زنان دوم اربابان، قدرت اربابان و عمق فساد در نظام ارباب رعیتی گذشته را می‌توان دید. بازی خوب بازیگران توانست در آن زمان سریال را تا اندازه‌ای قابل قبول جلوه دهد، هرچندکه برقراری پیوندها بین اتفاقاتی که در گذشته رخ می‌داد و وقایعی که در زمان حال می‌گذشت، برای مخاطب کمی دشوار بود.

نکته مهم در این مجموعه شخصیت ارباب است. همان مرد بی گناه دو زنه که برخلاف میل خود و به اصرار همسرش زن دوم گرفته. این مرد، بی گناه‌ترین فرد این مجموعه ‌است. اگر هم‌سایه به سایه، زن دوم فراری را تعقیب می‌کند در حقیقت برای نجات جان او از دست برادر بیرحم زن اول است و اصلاً قصد آزار او را ندارد. محمود پاک‌نیت، کتایون ریاحی و مرجان محتشم از مهم‌ترین بازیگران سریال به حساب می‌آیند.

۳۳- سریال خط قرمز

• کارگردان: قاسم جعفری
• نویسنده: علی‌رضا بذرافشان و شعله شریعتی
• بازیگران: شهرام حقیقت‌دوست، پویا امینی، سروش گودرزی و شهرام عبدلی
• تاریخ پخش: ۱۳۸۰

خط قرمز ساخته قاسم جعفری در سال ۱۳۸۰ برای اولین‌بار از تلویزیون پخش شد. خط قرمز سریالی با الگوی کلاسیک سفر بود که در آن چند جوان که هر یک برای فرار از مشکلات زندگی‌شان، از خانه فرار کرده‌اند، دور هم جمع می‌شوند و با هدف سفر به سوی آرمان‌ها و خواسته‌های خود پا به راهی با مقصد نامعلوم می‌گذارند. سفری که حوادث ناگواری را با خود همراه دارد و باعث رشد شخصیت‌های اصلی می‌شود.

دلیل مهمی که خط قرمز را به یک سریال پرمخاطب در زمان خود تبدیل کرد، توجه به مسائل و دغدغه‌های جوانان بود که برای اولین‌بار به آن پرداخته می‌شد. یکی از معدود سریال‌هایی که تاثیرش را بر بدنه‌های خانواده‌هایی که آن را تماشا می‌کردند گذاشت. سریال این دغدغه را نه به زبان شعار بلکه در یک محتوای نظام‌یافته و تحقیق شده ارائه می‌دهد و دنبال آن است تا در عین سرگرم‌کننده بودن از لحاظ تربیتی نیز بر افراد تاثیر بگذارد. یکی از مهم‌ترین نتایج این سریال معرفی نسل جدیدی از بازیگران مرد سینما و تلویزیون بود. شهرام حقیقت‌دوست، پویا امینی، سروش گودرزی و شهرام عبدلی از چهره‌هایی هستند که خط قرمز اولین تجربه تصویری‌شان محسوب می‌شد.

۳۴- سریال خانه سبز

• کارگردان: بیژن بیرنگ
• نویسنده: بیژن بیرنگ، پیمان قاسم‌خانی و شادمهر راستین
• بازیگران: خسرو شکیبایی، مهرانه مهین ترابی، رامبد جوان، آتنه فقیه‌نصیری و داریوش اسدزاده
• تاریخ پخش: ۱۳۷۵

خانه سبز در سال ۱۳۷۵ از شبکه دو سیما پخش می‌شد. این مجموعه تلویزیونی ساخته بیژن بیرنگ است که در زمان پخش خود از پربیننده‌ترین سریال‌های تلویزیونی بود، به‌طوری که حتی رکورد مخاطبان اثر قبلی بیرنگ یعنی سریال همسران را نیز شکست. داستان این مجموعه در مورد ساکنین یک خانه است که همه با هم فامیل هستند و درکنار یکدیگر ماجراهای گوناگونی را تجربه می‌کنند. در خانه سبز نگاه هدفمند به بنیان خانواده و حفظ و یاد آوری ارزش‌هایی که بیم آن می‌رفت از یاد برود در مرکز توجه قرار می‌گیرد. نگاهی امیدوارانه و سرزنده درکنار طنزی که هم از شخصیت‌ها بیرون می‌آید و هم از موقعیت‌ها، مجموعه‌ای را به وجود آورده که در پایان سهم مخاطبش به‌جای غم و اندوه و اضطراب و افسوس، امید است.

خانه سبز در هر قسمت به موضوعی جدید می‌پرداخت و دغدغه‌های اجتماعی و مسائل روز متناسب با یک خانواده را به تصویر می‌کشید. دغدغه‌هایی که هم در زمانه خود ارزشمند بودند و هم در زمان حال می‌توان از آن‌ها به‌عنوان مضامین مهم خانوادگی یاد کرد. خسرو شکیبایی، مهرانه مهین ترابی، رامبد جوان، آتنه فقیه‌نصیری و داریوش اسدزاده از بازیگران اصلی این سریال به حساب می‌آیند.

۳۵- سریال مدار صفر درجه

• کارگردان: حسن فتحی
• نویسنده: حسن فتحی
• بازیگران: شهاب حسینی، لعیا زنگنه، رویا تیموریان و مسعود رایگان
• تاریخ پخش: ۱۳۸۶

مدار صفر درجه ساخته حسن فتحی از ۳ اردیبهشت ۱۳۸۶ از شبکه اول سیما به روی آنتن رفت و تبدیل به یکی از سریال‌های محبوب تلویزیون شد. فیلم ماجرای سفر دانشجویی ایرانی به نام حبیب پارسا (شهاب حسینی) به فرانسه- به خاطر تحصیل در رشته فلسفه در دانشگاه پاریس را نشان می‌دهد. ماجرا بر بستر جنگ جهانی دوم و شکل گرفتن صهیونیزم و تسلط تدریجی بر فلسطین می‌گذرد که طبیعتاً فضای داستان متأثر از این واقعه مهم تاریخی است. در زمان اعزام دانشجویان ایرانی به فرانسه و همچنین تحصیل آن‌ها در دانشگاه پاریس، جنگ جهانی دوم نیز در حال آغاز است.

مدار صفر درجه از لحاظ طرح و داستان، ویژگی‌های مهم جذب مخاطب را داراست و از نظر پردازش موقعیت‌ها طوری عمل می‌کند که اهمیت هر سوژه به خوبی برای مخاطب قابل شناسایی است. تنوع شخصیت‌ها از منظر شخصیت‌پردازی و بازی خوب بازیگران، از جمله شهاب حسینی (در نقش نقش حبیب پارسا) و پیر داغر لبنانی (بازیگر نقش سرگرد فتاحی) جذابیت این اثر را دو چندان می‌کند. فضاسازی خوب دوران جنگ جهانی دوم در ایران و مجارستان و تصویر سال‌های قبل از ۱۳۲۰ هجری شمسی در پاریس از نقاط قابل تقدیر سریال محسوب می‌شود.

۳۶- سریال روزگار قریب

• کارگردان: کیانوش عیاری
• نویسنده: کیانوش عیاری
• بازیگران: مهدی هاشمی، ناصر هاشمی، آفرین عبیسی و مهران رجبی
• تاریخ پخش: ۱۳۸۶

روزگار قریب سریالی به کارگردانی و نویسندگی کیانوش عیاری است که نخستین بار در پاییز ۱۳۸۶ به مدت از شبکه سه سیما به نمایش درآمد. این مجموعه بر پایه‌ی زندگی محمد قریب، پزشک ایرانی و بنیان‌گذار تخصص پزشکی اطفال در ایران ساخته شده‌است. روزگار قریب از سال ۱۲۹۵ هم‌زمان با شروع تحصیلات ابتدایی تا مرگ قریب در سال ۱۳۵۳ روایت می‌شود و با وقایع آن زمان مانند کودتای رضاخان، قحطی تهران در زمان جنگ جهانی دوم و حضور متفقین در ایران هم‌زمان است. مهدی هاشمی، ناصر هاشمی، آفرین عبیسی و مهران رجبی بازیگران اصلی روزگار قریب به حساب می‌آیند.

مهم‌ترین دستاوردی که سریال روزگار قریب به آن دست یافته و آن را در کلاسی بالاتر از خیلی از سریال‌های این سال‌ها قرار می‌دهد، نوع چارچوبی است که عیاری برای کارش تعریف کرده است. چارچوبی که به هیچ‌وجه رنگ و بوی سریال‌های تلویزیونی را ندارد و در کلاسی کاملا جداگانه باید به آن پرداخت. با دقیق‌شدن به نوع دکوپاژ هر قسمت، درمی‌یابیم که عیاری هم‌چون فیلم‌های سینمایی‌اش کم‌فروشی نمی‌کند و سریال از تعدد نماهای شگفت‌انگیزی بهره می‌برد و این قابل مقایسه با سریال‌هایی که کارگردان آن ۵ دقیقه دوربین را در یک زاویه خاص می‌کارد و داستان را پیش می‌برد نیست.

۳۷- سریال شهریار

• کارگردان: کمال تبریزی
• نویسنده: مهدی سجاده‌چی
• بازیگران: سیروس گرجستانی، پیام دهکردی و محمدرضا ابدی
• تاریخ پخش: ۱۳۸۴

شهریار در سال ۱۳۸۴ به کارگردانی کمال تبریزی در سیما فیلم تولید شد و همان‌طور که از نامش پیداست به زندگی محمدحسین بهجت تبریزی مشهور به شهریار می‌پردازد. شهریار قرار است سریالی در ژانر بیوگرافی باشد اما تمرکز فیلم‌نامه روی بخش‌هایی از زندگی او که چندان وجوه دراماتیک در آن ناپیداست موجب می‌شود تا با اثری طرف باشیم که بیشتر روی شعرهای این شاعر در پس‌زمینه متمرکز است. سریال شهریار به رغم ریتم کند، برای مخاطب عام جذابیت دارد. در این سریال مخاطب به‌راحتی قراردادها را متوجه می‌شود و در نتیجه راحت فیلم را می‌بیند.

در بخش‌هایی از این سریال کارگردان به عمد شهریار را در جایگاه شخصیتی غیرعادی نشان داده است و این موضوع برمی‌گردد به آن جنون نهفته‌ای که ممکن است در هر هنرمند وجود داشته باشد و قصد فیلم‌ساز نیز بی‌شک نمایش آن بخش‌های غیرمعمول شخصیت به قصد تقدس‌زدایی است. سیروس گرجستانی، پیام دهکردی و محمدرضا ابدی از جمله بازیگران اصلی سریال شهریار به شمار می‌آیند.

 

۳۸- سریال زیرتیغ

• کارگردان: محمدرضا هنرمند
• نویسنده: علی اکبر محلوجیان
• بازیگران: پرویز پرستویی، فاطمه معتمد آریا، الهام حمیدی، کوروش تهامی و آتیلا پسیانی
• تاریخ پخش: ۱۳۸۵

سریال زیر تیغ یکی از ساخته‌های تلویزیونی محمدرضا هنرمند بود که فیلمنامه آن را علی اکبر محلوجیان نوشت و حسین علیزاده نیز آهنگسازی آن را بر عهده داشت. این سریال در جشنواره تولیدات تلویزیونی رم شرکت کرد که از پنج جایزه جشنواره، دو جایزه را به خود اختصاص داد. آن‌چه باعث شده سریال زیر تیغ یکی از سریال‌های قابل اعتنا و ماندگار تلویزیون باشد، پرداخت درست و استاندارد این اثر به مقوله درام است. دعوای میان دو دوست قدیمی که پسر و دخترشان دل در گروی محبت هم دارند منجر به قتل ناخواسته یکی به‌دست دیگری می‌شود و همین اتفاق، چندین زندگی را تحت‌الشعاع قرار داده و تا مرز اضمحلال پیش می‌برد. مداقه هوشمندانه محمدرضا هنرمند در مقام کارگردان بر المان‌ها و اجزای درام است که «زیر تیغ» را به یکی از پرمخاطب‌ترین و بهترین سریال‌های تلویزیون تبدیل می‌کند.

سریال زیرتیغ قصه آزمون‌هاست؛ حکایت غفلت، ماجرای ابدی آدم و ابلیس، خراب شدن همه چیز در یک چشم برهم زدن و انسان‌هایی بر سر دو راهی. همچنین بسترسازی‌های اخلاقی مناسب و ارجاعات تاریخی برای شخصیت‌های سریال باعث همذات‌پنداری مخاطب با آن‌ها می‌شود، تا جایی که حتی کاراکتر قدرت با بازی سیاوش طهمورث هم با وجود تپیکال بودن، باز هم غیرواقعی به نظر نمی‌رسد و مخاطب با او احساس بیگانگی نمی‌کند. اصولا شخصیت‌های سریال زیر تیغ واقعی و ملموس هستند؛ شبیه افرادی که هر روزه در اطراف‌مان می‌بینیم. هر یک از این کاراکترها برای رفتارهای خود دلایلی دارند که دست کم برای خودشان منطقی و موجه است. پرویز پرستویی، فاطمه معتمد آریا، الهام حمیدی، کوروش تهامی و آتیلا پسیانی از مهم‌ترین بازیگران سریال زیر تیغ به حساب می‌آیند.

۳۹- سریال او یک فرشته بود

• کارگردان: علیرضا افخمی
• نویسنده: علیرضا کاظمی پور
• بازیگران: حسن جوهرچی، بهاره افشاری و مریم کاویانی
• تاریخ پخش: ۱۳۸۴

سریال او یک فرشته بود در سال ۱۳۸۴ به مناسبت ماه رمضان از شبکه دو سیما پخش شد. کارگردانی این اثر را علیرضا افخمی برعهده داشت و پرداختن او به سوژه‌ای ملتهب و کاملا نو باعث شد تا سریال مخاطبان فراوانی پیدا کند. از تم مرکزی سریال او یک فرشته بود، یعنی قرارگرفتن شیطان به قصد فریب شخصیت اصلی بعدا در سریال‌هایی مثل اغما و سقوط یک فرشته نیز استفاده شد. او یک فرشته بود به لحاظ ساختار داستانی بر دو محور اصلی عناصر، شخصیت‌ها و روابط متافیزیکی و همچنین باور و اعتقاد مذهبی استوار شده است که این دو محور در نتیجه ارتباط مستقیم‌شان در بستر روایت داستان وارد حیطه معناشناختی می‌شوند و مفاهیم مربوط‌به محتوای آن را شکل می‌دهند و کامل می‌کنند.

داستان سریال افخمی کاملا ساده است؛ بهزاد طاهری به‌طور تصادفی با دختری به نام فرشته برمی‌خورد و برای کمک، او را به خانه‌اش می برد. حضور یک دختر غریبه که رفتارهای عجیب و غریبی دارد، باعث برهم خوردن آرامش خانواده می‌شود و این عدم تعادل که فرشته باعث به وجود آمدن آن است تا مرز فروپاشی خانواده و فرد (که بهزاد طاهری به‌عنوان انسانی مومن و نمونه در راس آن قرار دارد) پیش می‌رود. حسن جوهرچی، بهاره افشاری و مریم کاویانی از بازیگران اصلی سریال او یک فرشته بود به حساب می‌آیند.

۴۰- سریال زیر هشت

• کارگردان: سیروس مقدم
• نویسنده: سعید نعمت‌الله
• بازیگران: امیر جعفری، پانته‌آ بهرام، آتیلا پسیانی و آرش مجیدی
• تاریخ پخش: ۱۳۸۹

زیرهشت ساخته سیروس مقدم با فیلم‌نامه‌ای از سعید نعمت‌الله در تابستان ۱۳۸۹ از شبکه یک سیما پخش شد. هسته اصلی داستان زیرهشت مربوط‌به سرقت از طلافروشی مردی متمول بنام کارخانه است که عامل سرقت یعنی عطا به خواست دختر کارخانه انجام می‌دهد و بعدا بیننده متوجه می‌شود که منیژه قصد داشته با این کار از پدرش انتقام بگیرد که چرا بعد از مرگ مادرش دوباره ازدواج کرده است. حال با اینکه فیلم‌نامه زیرهشت در برخی برهه‌ها موفق نمی‌شود علل قانع‌کننده‌ای برای رخدادهای داستان ارائه دهد نقطه قوت اصلی زیر هشت به کارگردانی نسبتا حساب‌شده سیروس مقدم برمی‌گردد. سیروس مقدم اغلب عناصرش را خوب انتخاب کرده، آن‌ها را خوب کنار هم چیده و خوب هدایت‌شان کرده است. بازی اغلب بازیگرهای سریال خوب از آب درآمده و شاید بتوان گفت که یکی از معدود بازی‌های خوب کامران تفتی باشد. امیر جعفری نیز به‌عنوان نقش اصلی از ابتدا تا پایان حضوری درخشان دارد.

نقطه محرک درام در فیلم‌نامه زیرهشت پس از واقعه‌ای شکل می‌گیرد که در آن، امیر جعفری انگشتان خود را زیر دستگاه از دست می‌دهد و به خاطر این جراحت تصمیم می‌گیرد هنگامی که از زندان بیرون آمد از نامزد سابق‌اش منیژه انتقام بگیرد. اتفاقی مشابه این یکی از نوآورانه‌ترین حوادثی است که در سریال‌های ایرانی شاهدش بودیم. پانته‌آ بهرام، آتیلا پسیانی و آرش مجیدی از دیگر بازیگران سریال زیرهشت به حساب می‌آیند.

۴۱- سریال بی‌گناهان

• کارگردان: احمد امینی
• نویسنده: احمد امینی
• بازیگران: داریوش فرهنگ، مسعود کرامتی، امیر آقایی، مهدی پاکدل و ساره بیات
• تاریخ پخش: ۱۳۸۷

بی‌گناهان کاری از احمد امینی است که برای اولین‌بار در سال ۱۳۸۷ از تلویزیون پخش شد. بی‌گناهان، ماجرای دزدی سه دوست در گذشته و جریان خیانت‌های آن‌ها به یکدیگر و اتفاقاتی است که در زمان حال گریبان‌گیر فرزندان آن‌ها هم شده‌است. این سه دوست براساس انگیزه‌ای که چندان هم به آن پرداخته نمی‌شود دست به دزدی زده و جریان این دزدی و تقسیم اموال به کشته‌شدن و فرار و زندانی‌شدن دو نفر از آن‌ها ختم شده‌است.

بی‌گناهان یک درام خانوادگی اجتماعی است که شخصیت‌ها تعریف‌های خودشان را دارند ولی از لحاظ نوع رویکرد، جنس کار و فضای قصه به اولین شب آرامش نزدیک است. قصه بر محور چند خانواده می‌چرخد که به ضرورت‌های داستانی با هم روابطی پیدا می‌کنند، درگیری‌ها و مشکلات و سوءتفاهم‌هایی بین آن‌ها به وجود می‌آید و قصه پیش می‌رود. فیلمنامه اثر شروع و پایان خوبی دارد و نسبت به مقوله کارگردانی در جایگاه بالاتری می‌ایستد و حتی می‌توان گفت تمامی ظرافت‌های آن در اجرا به خوبی درنیامده است. آدم‌های داستان که تعدادشان کم هم نیست، با منطقی باورپذیر به هم پیوند می‌خورند و داستان به خوبی چالش‌های تاثیر یک دزدی را پیش می‌کشد. داریوش فرهنگ، مسعود کرامتی، امیر آقایی و مهدی پاکدل از جمله بازیگران اصلی سریال هستند.

۴۲- سریال وضعیت سفید

• کارگردان: حمید نعمت‌الله
• نویسنده: حمید نعمت‌الله و هادی مقدم دوست
• بازیگران: ابوالفضل پورعرب، علی سلیمانی، لیندا کیانی و یونس غزالی
• تاریخ پخش: ۱۳۹۰

وضعیت سفید سریال ماندگار حمید نعمت‌الله در سال ۱۳۹۰ از شبکه سه سیما پخش شد و درباره یکی از مهم‌ترین برهه‌های تاریخ معاصر ایران یعنی جنگ تحمیلی است و به‌طور ویژه به دوران بمباران‌های تهران که به اواخر جنگ و اواسط دهه شصت برمی‌گردد، مربوط می‌شود. در سریال حمید نعمت‌الله با خانواده‌ای روبه‌رو هستیم که استعاره‌ای کوچک از جامعه بزرگ ایرانی است. خانواده‌ای پر تضاد که هر عضوش بخشی از روحیه مردم ایران را نمایندگی می‌کند و نمونه‌ای از خلق‌و خوهای متفاوت مردم را به نمایش می‌گذارد. مردمی که هم طینت و فطرت متفاوتی دارند و هم اهداف و مدل زندگی‌شان باهم اختلافات فاحشی دارند. درست شبیه به متن جامعه، در این خانواده هم با افرادی سروکار داریم خوب، بد یا خاکستری.

در وضعیت سفید فرمت سریالی و طولانی بودن اثر به او بیش از هر جای دیگری فرصت پرداختن به جزییات را داده. او تمام و کمال به جزییات می‌پردازد و اگر بخواهیم دقیق‌تر بگوییم اصلا وضعیت سفید سریال جزییات است؛ در هر میزانسنی، در هر صحنه‌ای جزییات متعددی در فورگراند، میانه و پس‌زمینه تصویر در آن واحد در حال پردازش هستند. جزییاتی که اشیا، حیوانات و کاراکترها را در برمی‌گیرد. ابوالفضل پورعرب، علی سلیمانی، عباس غزالی و یونس غزالی از مهم‌ترین بازیگران سریال وضعیت سفید هستند.

۴۳- سریال همسران

• کارگردان: بیژن بیرنگ
• نویسنده: بیژن بیرنگ و شادمهر راستین
• بازیگران: فردوس کاویانی، فرهاد جم، مهرانه مهین ترابی و الهام پاوه نژاد
• تاریخ پخش: ۱۳۷۳

سریال همسران ساخته بیژن بیرنگ است که فیلم‌نامه آن را بیرنگ در همکاری با شادمهر راستین نوشته است. داستان مجموعه‌ی همسران راجع به دو زوج است که در یک آپارتمان با هم همسایه هستند. کمال (فردوس کاویانی) و مهین (مهرانه مهین‌ترابی) یکی از دو زوج هستند که سن بیشتری دارند. علی (فرهاد جم) و مریم (الهام پاوه‌نژاد) یک زوج دیگر هستند که از کمال و مهین جوان‌تر هستند. بعدها معلوم می‌شود کمال دایی مریم است که مریم از این موضوع خبر نداشته ‌است. داستان سریال همسران درباره زندگی این دو همسایه است.

شخصیت‌های سریال‌های بیژن بیرنگ جزئی‌نگر بوده و به‌دنبال آن هستند که به درک بهتری از آدم‌های زندگی‌شان برسند. شاید بتوان ارتباط موثر را مهم‌ترین دغدغه آثار او در تلویزیون دانست و شاهدهایش را در قصه‌های سریال خانه سبز و پیش‌تر از آن، همسران دید. آثار بیرنگ حال و هوای متفاوتی داشت؛ حال و هوایی که همچنان با گذشت بیست و چند سال می‌توان با تماشای دوباره مجموعه همسران درک کرد. این سریال در عین داشتن فضای نسبتا فانتزی و سرگرم‌کننده‌اش و از دل قصه‌های یک زوج میانسال و یک زوج جوان، آموزش‌هایی برای فهم هرچه بهتر زندگی مشترک ارائه می‌دهد.

۴۴- سریال میوه ممنوعه

• کارگردان: حسن فتحی
• نویسنده: ژرژ ملیس
• بازیگران: علی نصیریان، هانیه توسلی، امیر جعفری و نیما رئیسی
• تاریخ پخش: ۱۳۸۶

میوه ممنوعه در سال ۱۳۸۶ روی آنتن شبکه دو سیما رفت. در این سریال حسن فتحی و علیرضا نادری به خوبی توانسته‌اند اقتباسی از قصه شیخ صنعان داشته باشند و ما شیخ صنعان معاصر را در قامت حاج یونس فتوحی (علی نصیریان ) می بینیم. در میوه ممنوعه، طراحی بازی تازه‌ای از علی نصیریان می بینیم و قصه اصلی مربوط‌به اوست. قصه فرعی نیز مربوط‌به دختر بزرگ خانواده‌ی فتوحی، سمانه بابازی شبنم فرشادجو است که در کلیت دچار ضعف است چرا که به زندگی او به اندازه‌ی کافی پرداخته نمی‌شود و این شخصیت بیشتر نقش آکساسوار صحنه را پیدا می‌کند. این در حالی است که اتفاقات زندگی دختر کوچک خانواده‌ی فتوحی غزاله با بازی طناز طباطبایی پرداخت بهتری دارد، اما به علت ضعف در پرداخت آن و ارائه‌ی چهره‌ی کاملا مثبت از او و شوهرش (با بازی نیما رئیسی) گاهی آن‌ها به شخصیت‌هایی کاریکاتوری شبیه می‌شوند.

در حالی که این دو نیز می‌توانند نقاط ضعفی داشته باشند. قصه‌ی فرعی مربوط‌به جلال فتوحی نیز با بازی امیر جعفری قابل دفاع است؛ چرا که شخصیت جلال در کنار افرادی چون هوشنگ (با بازی کیانوش گرامی) شناخته می‌شود اما اگر فیلمنامه‌نویس قصد حذف سکانس‌های ماجراهای جلال را داشت، مجبور بود به توضیح واضحات بپردازد. به‌طور کلی میوه ممنوعه به خاطر داشتن یک خط اصلی داستان جذاب و چند خط فرعی مناسب به اثری ماندگار تبدیل می‌شود.

۴۵- سریال پدرسالار

• کارگردان: اکبر خواجویی
• نویسنده: علی اکبر محلوجیان
• بازیگران: محمدعلی کشاورز، ناصر هاشمی و کمند امیرسلیمانی
• تاریخ پخش: ۱۳۷۲

داستان پدرسالار درباره پدر میانسالی به نام اسدالله است. اسدالله‌خان پدری مهربان، خانواده‌دوست، دلسوز و در عین حال سختگیر و پرصلابت است. به باور او همه پسرانش پس از ازدواج باید در خانه بسیار بزرگ او زندگی کنند. ماجرای اصلی فیلم از ازدواج آخرین فرزند او ناصر آغاز می‌شود. ناصر که با دخترعموی خود آذر وصلت کرده به ناچار باید همانند دو برادر بزرگ‌تر خود در خانه پدری زندگی کند. اما همسرش آذر که شاغل است و استقلال‌طلب و لجباز، زندگی در خانه پدرشوهر را منطقی نمی‌داند و شروع یک زندگی کاملاً مستقل و به‌دور از دخالت‌های دیگران را طلب می‌کند.

آذر به‌شدت پای این خواسته‌اش می‌ایستد و تحت هیچ عنوان از موضعش عقب‌نشینی نمی‌کند. از طرف دیگر اسدالله‌خان نیز موافقت با آذر را نوعی شکست و ضعف تعبیر کرده و از سوءاستفاده احتمالی فرزندان دیگرش در آینده نگران است. پدرسالار می‌کوشد مطابق با شرایط زمانه خود یک نقد اجتماعی را مطرح کند، نقدی که در درجه اول استبداد و در درجه بعدی تفاوت فکری نسل‌ها را یادآور می‌شود. از الگوی تضاد درون‌خانواده‌ای پدرسالار بعدا در سریال‌هایی مانند شهرزاد و فاصله‌ها استفاده شد. محمدعلی کشاورز، ناصر هاشمی و کمند امیرسلیمانی مهم‌ترین بازیگران سریال هستند.

۴۶- سریال پاییز صحرا

• کارگردان: اسدالله نیک نژاد
• نویسنده: اسدالله نیک نژاد
• بازیگران: شهلا میربختیار، جمیله شیخی و داریوش مودبیان
• تاریخ پخش: ۱۳۶۵

پاییز صحرا را اسداله نیک‌نژاد در سال‌های ۱۳۶۴ ساخته و در سال ۱۳۶۵ از تلویزیون پخش شده است که می‌توان آن را پیش‌گام مجموعه‌های ملودرام خانوادگی در ایران دانست. این سریال داستان یک زوج متعلق به دو طبقه اجتماعی مختلف به نام‌های صحرا (شهلا میربختیار) و ساسان (داریوش مودبیان) را بازگو می‌کند که ازدواجشان با دخالت‌های مادر ساسان (با بازی جمیله شیخی) و عوامل و مسائل دیگر رو به فروپاشی و طلاق می‌رود. پاییز صحرا یکی از اولین سریال‌های ایرانی بود که به الگوی بعدا تثبیت‌شده عروس و مادر شوهر می‌پرداخت.

نویسنده رقابت میان عروس و مادرشوهر را بهانه می‌کند تا به مسائل انتقادی خود بپردازد. مسائلی از جمله نقد دیدگاه‌های طبقاتی نسبت به مقوله ازدواج. آن چه در وهله‌ی اول در سریال پاییز صحرا اهمیت می‌یابد مسئله‌ی عشق و علاقه است که فیلم‌ساز به واسطه آن می‌خواهد بگوید که تمام موانع با وجود عشق حل شدنی‌ است. از حاشیه‌های ایجاد شده برای این سریال می‌توان به اعتراض برخی از مراکز و چهره‌های مذهبی به‌دلیل پوشش و چهره‌پردازی بازیگران این سریال اشاره کرد.

۴۷- سریال در پناه تو

• کارگردان: حمید لبخنده
• نویسنده: علیرضا طالب‌زاده
• بازیگران: لعیا زنگنه، حسن جوهرچی و رامین پرچمی
• تاریخ پخش: ۱۳۷۴

در پناه تو ساخته حمید لبخنده در سال ۱۳۷۴ روانه آنتن تلویزیون شد و داستان آن مربوط‌به مریم افشار دانشجوی رشته هنر است که زندگی آرامی همراه‌با خانواده‌اش دارد. همه چیز در خانواده مریم آن قدر خوب و به جاست که مریم لازم نمی‌بیند هیچ‌کدام از نیازهایش را در بیرون از خانه تأمین کند. اما همه چیز دست به‌دست هم می‌دهند تا مریم به خارج از زندگی آرام خود توجه کند و آرزوهای بزرگتری در سر بپروراند. موضوعی با عشق زمینی آن هم جوانانه در حالی از سوی نویسنده سریال یعنی علیرضا طالب‌زاده طالب‌زاده مطرح شد که در آن دوران اعتقاد بر این بود که عشق موضوعی خصوصی است و نباید در رسانه‌ها به آن پرداخته شود. همین دیدگاه سبب شد طرح طالب زاده مدتی خاک بخورد اما آشنایی او با منوچهر شاهسواری که آن زمان تهیه کننده جوانی در تلویزیون بود همه چیز را عوض کرد.

در آن زمان که حساسیت‌ها روی ساخت یک سریال با چنین محتوایی بالا بود، تیم سازنده برای دورماندن از حاشیه‌ها مجبور شد ۴۰۰ صفحه از فیلم نامه را که یکی از شاخه‌های اصلی داستان سریال است حذف کند. بااین‌حال، سریال در پناه تو با تمام حذفیاتش که تنها به یک مورد اشاره شد، سریال قابل دفاعی است چرا که ارتباط مناسبی با مسئله برقرار می‌کند و ازطریق آن پیرنگ را گسترش می‌دهد.

۴۸- سریال مسافری از هند

• کارگردان: قاسم جعفری
• نویسنده: علیرضا کاظمی‌پور
• بازیگران: شیلا خداداد، سروش گودرزی و الهام حمیدی
• تاریخ پخش: ۱۳۸۱

مسافری از هند یکی از موفق‌ترین و محبوب‌ترین آثار قاسم جعفری است که بعد از خط قرمز دیگر سریال این کارگردان ساخته شد. مسافری از هند در سال ۱۳۸۱ از شبکه سه سیما برای اولین‌بار پخش شد و داستان آن درباره جوانی به نام رامین نادری (سروش گودرزی) است که برای تحصیل به هندوستان می‌رود. او قرار است با دختر دایی خود پروانه (الهام حمیدی) ازدواج کند اما در هند با دختری به نام سیتا (شیلا خداد) آشنا می‌شود. علاقه رامین به سیتا سبب می‌شود تا او سیتا را برای ازدواج به ایران بیاورد و همین موضوع سبب مشکلات بزرگی در مسیر فیلم‌نامه می‌شود.

مسافری از هند می‌کوشد با قراردادن شخصیت اصلی‌اش در یک موقعیت جدید پرده از این حقیقت بردارد که محیط جدید روی افکار و احساسات انسان‌ها تاثیر می‌گذارد. موضوعی که باعث خلق درام در سریال می‌شود. این اتفاق هر چند برای خود شخص قابل توجیه و منطقی است، اما اطرافیان را تحت تاثیر بی‌چون و چرای خود قرار می‌دهد. برای همین هم است که تصمیم رامین خانواده او و دایی‌اش را تحت تاثیر قرار داده و اوضاع را مدام پیچیده‌تر می‌کند.

۴۹- سریال تب سرد

• کارگردان: علیرضا افخمی
• نویسنده: علیرضا بذرافشان
• بازیگران: شهاب حسینی، حمید گودرزی و کامبیز دیرباز
• تاریخ پخش: ۱۳۸۲

تب سرد ساخته علیرضا افخمی در سال ۱۳۸۲ از رسانه ملی پخش شد. شهاب کیانفر، کارخانه‌اش در شرف ورشکستگی قرار دارد؛ بااین‌حال تلاش می‌کند تا با رقابت با پدرخانم متمول‌اش، هرمز، زندگی پر تجملی را برای همسرش تدارک دیده و با قرض و نزول کردن پول، کارخانه‌اش را نجات دهد. با وخیم‌تر شدن اوضاع مالی شهاب، او تصمیم می‌گیرد تا با طرح یک نقشه و کمک گرفتن از همسر شخصی که پرستاری فرزندش (مانی) را به عهده دارد و به‌تازگی از زندان آزاد شده‌است، مشکلاتش را حل کند. آن فرد همراه‌با یک تبهکار دیگر به نام پیمان، مانی را می‌دزدند و او را آزار می‌دهند و از پدرش برای آزادی او پول طلب می‌کنند. قصه جذاب، ریتم مناسب، شخصیت پردازی های درست و حضور بازیگران جوان اما پرانگیزه، سریال علیرضا افخمی را به اثری تماشایی تبدیل می‌کند که قادر است نظر مخاطبان گسترده‌ای را جلب کند.

ریتم تند سریال و سکانس‌های جذاب جاده‌ای، از تب سرد یک تریلر موفق ساخته است. قصه سریال در میانه راه و پس از بدعهدی حامد و پیمان به‌عنوان ربایندگان پسر شهاب، در مسیر تازه‌ای می افتد و اتفاقات غیرقابل پیش‌بینی و مهیجی را رقم می‌زند. تب سرد، قصه زیاده‌خواهی آدم‌هاست و ویران‌کردن‌شان به‌دست خود. شهاب با طراحی نقشه دزدیدن فرزندش، آتش بر خرمن زندگی‌اش می‌زند؛ حامد با درافتادن دوباره در دام زیاده‌خواهی‌های خود، از چاله درآمده و به چاه می‌افتد و پیمان با طمع زیاده خواهانه‌اش، از یک خرده خلافکار به جانی‌ای حرفه‌ای تبدیل می‌شود. هر سه ضلع مثلث سریال تب سرد درنهایت به یک خودویرانی ناخواسته می‌رسند. شهاب حسینی، حمید گودرزی و کامبیز دیرباز از مهم‌ترین بازیگران این سریال هستند.

۵۰- سریال آرایشگاه زیبا

• کارگردان: مرضیه برومند
• نویسنده: احمد بهبانی، مرضیه برومند و رسول نجفیان
• بازیگران: رضا بابک، حسین کسبیان، پری امیرحمزه و مرتضی احمدی
• تاریخ پخش: ۱۳۷۰

آرایشگاه زیبا را مرضیه برومند در ۱۳ قسمت و در سال ۱۳۷۰ روانه آنتن تلویزیون کرد. داستان سریال مربوط‌به آرایشگری به نام اسد خمارلو است که با وجود داشتن سن بالا، هنوز ازدواج نکرده و همین امر منجر به این می‌شود که هرکدام از دوستانش، شخصی را برای ازدواج، به او معرفی کنند. این قضیه تا جایی پیش می‌رود که اسد خسته می‌شود و سعی می‌کند به زندگی خود سر و سامانی بدهد. در هر قسمت از داستان، پسر به همراه مادر و خواهرش به خواستگاری می‌رود ولی هیچ‌یک سودی ندارد تا اینکه با خانمی آشنا می‌شود. نام سریال برگرفته از نام آرایشگاه اسد خمارلو در خود سریال، آرایشگاه زیبا است.

اسد در مغازه مردی عاقل و کامل است که معمولاً در بحث‌ها و شوخی‌های دوستان همیشه‌حاضر در مغازه، محل داوری و رفع اختلاف قرار می‌گیرد. او با خوشرویی و اخلاقی پسندیده به‌عنوان آرایشگری خوشنام در محله شناخته می‌شود. درواقع تمرکز نویسندگان آرایشگاه زیبا بیشتر در تقابل بیرونی و درونی شخصیت اسد قابل جمع‌بندی است. اسد با اینکه در برخورد با دیگران انسانی شوخ طبع به نظر می‌رسد و وجوه اجتماعی ویژه‌ای از خود نشان می‌دهد، از لحاظ درونی، فردی تنهاست. رضا بابک، حسین کسبیان، پری امیرحمزه و مرتضی احمدی از بازیگران اصلی سریال آرایشگاه زیبا محسوب می‌شوند.

۵۱- سریال نرگس

• کارگردان: سیروس مقدم
• نویسنده: مسعود بهبانی نیا
• بازیگران: پوپک گلدره، ستاره اسکندری، حسن پورشیرازی و مهرانه مهین ترابی
• تاریخ پخش: ۱۳۸۵

سریال نرگس به کارگردانی سیروس مقدم در سال ۱۳۸۵ به‌عنوان سریال شبانه شبکه سوم سیما از تلویزیون پخش می‌شد. نقش اصلی این سریال را پوپک گلدره بازی می‌کرد که در اواسط بازی، بر اثر تصادف با اتومبیل به کما رفته و پس از ۸ ماه درگذشت و درنهایت نقش او را ستاره اسکندری ادامه داد. نرگس و نسرین دو خواهرند که پدرشان را از دست داده و با مادرشان زندگی می‌کنند. زندگی آن‌ها از یک جایی به بعد دچار بحران می‌شود و نرگس به‌عنوان خواهر عاقل‌تر مسئول رتق و فتخ این امور می‌شود.

واقعگرایی که در ابتدای سریال وجود دارد، آن قدر همه‌گیر است که مخاطب گسترده‌ای را پای تلویزیون می‌کشاند اما این فراگیری، مانع از آن نیست که نقاط ضعف سریال را از یاد ببریم. نام سریال نرگس است اما او از یک نقطه‌ی خاصی به بعد دیگر نقش اصلی را بر عهده ندارد. یعنی در قسمت مهمی از داستان. اگر نویسنده قرار است از زاویه نرگس داستان خود را روایت کند باید دلیلی قانع‌کننده برای آن بیاورد که به این موضوع در فیلم توجهی نمی‌شود. البته نرگس، تا نیمه‌های داستان، شخصیت محوری سریال است، مخالفت می‌کند، طغیان می‌کند و با آرامش‌اش، ثبات می‌بخشد اما بعد از فوت پوپک گلدره و تغییر بازیگر گویی شخصیت نرگس در خود فیلم هم تغییر می‌کند نرگس به یک شخصیت خنثی و یک بیننده ساده وقایع تبدیل می‌شود که ازدواج می‌کند و زندگی معمولی خود را ادامه می‌دهد و این در حالی است که دیگر تحکم و نفوذ اولیه خود را ندارد.

منبع: زومجی